پرسش :

در پاسخ به افرادی که می گویند نماز عملی تکراری است که ما برای انجام آن شور و اشتیاقی نداریم، چه باید گفت؟


پاسخ :
در پاسخ این افراد، می توان گفت که آیا تا به حال از اینکه روزی سه بار غذا می خورید، خسته نشده اید؟ انسان موجودی دو بعدی است و زندگی روحانی نیز دارد. بیشتر انسان ها نیازهای جسمی خود را درک می کنند و به فکر برآوردن آن هستند، ولی پس از تقویت جنبه جسمانی، از بعد روحانی خود غافلند و در این بعد احساس نیاز نمی کنند. غذا نیاز بعد جسمانی را تقویت می کند و نماز نیاز بعد روحانی را. همان گونه که در بعد جسمانی احساس نیاز می کنیم، در بعد روحانی نیز باید احساس نیاز کنیم و غذای روح را از سرچشمه پاک و سالم آن فراهم آوریم. پس مشکل اصلی، نداشتن احساس نیاز در بعد روحانی است.

پس از این پاسخ، با مسئله دیگری روبه رو می شویم. برخی می گویند: درست است که ما روزی سه بار غذا می خوریم، ولی تنوع غذا بسیار مهم است. اگر بگویند در تمام مدت زندگی، فقط یک نوع غذا بخورید، بی گمان از غذا زده می شوید. اشکال در این است که هر چند نماز در سه نوبت گزارده می شود، در هر سه نوبت، شیوه یکسانی دارد. مثل اینکه صبحانه و ناهار و شام یک نوع غذا بخوریم. با وجود این، بر فرض احساس نیاز، باز هم نبود تنوع، سبب بی میلی به نماز و تکراری شدن آن می شود.

در مقابل این پرسش، چند نکته را بیان می کنیم:

1. در بعد جسمانی هم به گونه ای تأمین نیازها تکراری است. همیشه هوا را استشمام می کنیم و همواره برای رفع تشنگی آب می نوشیم و هیچ گاه از این مسئله تکراری مهم، خسته و به علت نبودن تنوع، کسل نشده ایم؛ چون به طور کامل احساس نیاز می کنیم. هیچ کس نگفته است به علت تکراری بودن هوا و برای تنوع از این به بعد، هوا را استشمام نمی کنم. اگر کسی بگوید: «هوا و آب معادلی ندارند و تنوع در آنها معنا ندارد؛ اگر قرار شود برای تنوع هوا را استشمام نکنیم، چیز دیگری برای نفس کشیدن وجود ندارد. پس تنوع طلبی در این مورد صدق نمی کند.» ما نیز در جواب می گوییم: «نماز هم معادلی ندارد.» هیچ عبادتی مانند نماز سبب نزدیکی به خداوند نمی شود.

گذشته از این، اساس نیاز جسمانی، تکراری است. برای نمونه، بدن به پروتئین و ویتامین نیاز دارد که از راه های گوناگون تأمین می شود؛ یعنی تأمین پروتئین بدن، تکراری است، ولی هیچ کس به علت تکراری بودن آن، از تأمین نیاز پروتئینی بدنش خسته نشده است.

2. هر تکراری، بی فایده نیست. امور تکراری زیادی در زندگی ما وجود دارند که اگر حذف شوند، بسیاری از کارها مختل می گردد. دست یابی به بسیاری از مهارت ها از راه تکرار ممکن است و تمرین، یکی از مهم ترین شیوه های آموزشی و ورزیدگی است. اگر افراد به دلیل نبود تنوع و تکراری بودن، تمرین را رها کنند، بسیاری از توانایی ها را به دست نمی آورند.

3. نماز انواع مختلفی دارد. نزدیک به سیصد نوع نماز تعیین شده است که از نظر درون مایه و زمان به جا آوردن، با هم متفاوتند. نمازهای گوناگون، در شرایط مختلف و به علل متعددی در شرع اسلام قرار داده شده است.

4. برای رفع کسالت و ایجاد شوق به نماز، راه هایی در نظر گرفته شده است. در این زمینه، به امور زیر می توان اشاره کرد:

الف) شرکت در نماز جماعت و حضور در جمع نمازگزاران، افزون بر ایجاد تنوع در چگونگی اجرای نماز، به علت افزایش فعالیت های اجتماعی و شرکت در فعالیت گروهی، سبب ایجاد نوعی میل و رغبت به نماز می شود.

ب) هر فردی می تواند در نمازش تنوع ایجاد کند، مانند در نظر گرفتن لباسی خاص برای نماز، طولانی یا کوتاه کردن نماز، تغییر در مکان یا زمان نماز، قرائت قرآن، ادعیه و تعقیبات، هنگام نماز.(1)

ج) آشنایی با فلسفه نماز و آگاهی از اهمیت و ضرورت نماز، سبب می شود که فرد به نماز احساس نیاز کند. در این صورت، هیچ گاه از اینکه نیازش را برطرف کند، خسته و کسل نمی شود.

د) مطالعه نماز علما و عارفان بزرگ و دقت در حالات معنوی آنها در هنگام نماز، در ایجاد انگیزه به خواندن نماز بسیار مهم است.

پی‌نوشت:
1- عباس عزیزی، نمازهای مستحبی، ستاد اقامه نماز، تهران.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.